9 Mehefin 2021

Mewn partneriaeth newydd sbon rhwng S4C a sianel Smithsonian yn yr Unol Daleithiau, gan weithio ar y cyd ag Amgueddfa Genedlaethol Cymru a'u partneriaid treftadaeth yng Nghymru (Cadw, Ymddiriedolaeth Archeolegol Dyfed, Coleg Sir Benfro a PLANED), bydd rhaglen newydd yn datgelu'r darganfyddiadau archeolegol mwyaf cyffrous mewn degawdau.

Yng nghanol Sir Benfro, Gorllewin Cymru, mae rhywbeth wedi dod i'r amlwg a all newid stori hanes Cymru.

Darganfyddiad anhygoel a hollol annisgwyl a wnaed am y tro cyntaf yng Nghymru ac a syfrdanodd archeolegwyr.

Mewn rhaglen arbennig, Cyfrinach y Bedd Celtaidd, a gynhyrchwyd gan Wildflame Productions - mae'r archeolegydd Dr Iestyn Jones yn dilyn trysor a ddaeth i'r amlwg ar gae tawel ar dir fferm yn 2018.

Trysor rhyfeddol a gladdwyd yn y ddaear am bron i 2,000 o flynyddoedd ac sydd bellach yn barod i rannu ei gyfrinachau gyda ni.

"Am dros 40 mlynedd fe wnaeth Mike Smith o Aberdaugleddau grwydro bryniau a chaeau Sir Benfro gyda'i synhwyrydd metel yn chwilio am drysorau," meddai Dr Iestyn Jones.

"Pan ddaeth ar draws gwrthrychau metel lliwgar ac addurnedig a gladdwyd ychydig fodfeddi o dan y pridd, roedd yn gwybod ei fod wedi dod o hyd i rywbeth arwyddocaol."

Casgliad rhyfeddol o arteffactau harnais ceffylau yn ymwneud â byd ceffylau Oes yr Haearn - gan gynnwys tlws ceffylau mawr, tywysydd enfawr, strap-mownt a rhannau o ddarn ffrwyn.

A ddywedodd y safle hwn yn Sir Benfro rywbeth am drobwynt yn ein hanes tua adeg goresgyniad y Rhufeiniaid yng ngorllewin Prydain?

Mae'r rhaglen yn dilyn cloddio'r safle, gam wrth gam yng nghwmni arbenigwyr cloddio Amgueddfa Genedlaethol Cymru ac Ymddiriedolaeth Archeolegol Dyfed.

Bydd gwylwyr yn rhan o'r cyffro wrth iddyn nhw ddarganfod nid yn unig cerbyd rhyfel - un o'r darganfyddiadau archeolegol mwyaf cyffrous yng Nghymru ers degawdau, ond hefyd caer penrhyn anhysbys.

Mae dyddiau cyntaf y cloddio yn datgelu trysor prin arall - cleddyf o'r Oes Haearn, wedi'i gladdu rhwng dwy olwyn y cerbyd rhyfel – yn gwmni i'r bedd.

Ac mae'r pethau annisgwyl yn parhau, wrth i archeolegwyr sylweddoli eu bod yn datgelu dros 100 gwaith yn fwy o waith haearn hynafol nag a ganfuwyd erioed yn Sir Benfro gyfan.

Rydym hefyd yn cael gweld y broses wyddonol o ddadansoddi'r canfyddiadau gyda chymorth y profion gwyddonol diweddaraf.

Ond pwy gladdwyd yma? A allai fod yn arweinydd Celtaidd ac yn rhyfelwr a gollwyd mewn brwydr?

A allai hwn fod y darganfyddiad archeolegol pwysicaf ers degawdau? Bydd archeoleg yn arwain y ffordd, wrth i'r arbenigwyr ddechrau'r dasg o lunio'r jig-so hynod ddiddorol hon.

Bydd y rhaglen yn cael ei dangos ar S4C a Smithsonian ar 13 Mehefin.

Dywedodd Llinos Wynne, Comisiynydd Ffeithiol S4C: "Rydyn ni wrth ein bodd ein bod yn gallu dod â'r stori gyfareddol hon i'r sgrin.

"Mae'n stori Gymreig unigryw a hynod ddiddorol gydag apêl fyd-eang.

"Mae'r comisiwn hwn wedi bod yn hynod arbennig ac rwy'n ddiolchgar i'r holl bartneriaid sy'n ymwneud â'n helpu i wneud i hyn ddigwydd - rydym yn gobeithio y bydd cynulleidfaoedd ledled y byd yn mwynhau'r darganfyddiad archeolegol anhygoel hwn. "

Dywed Adam Gwilt, Prif Guradur Cynhanes yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd ac un o'r archeolegwyr arweiniol sy'n ymwneud â'r prosiect hwn "Mae hwn wedi bod yn ddarganfyddiad hynod ddiddorol ac unwaith mewn oes i weithio arno, fel un o'r tîm o archeolegwyr ymroddedig, cadwraethwyr, gwirfoddolwyr ac ymchwilwyr sy'n helpu i wneud i'r prosiect hwn ddigwydd.

"Ni fyddai'r gwaith wedi digwydd heb gefnogaeth cyllidwyr fel Cronfa Treftadaeth y Loteri Genedlaethol ac The Headly Trust.

"Rydym yn falch iawn o weithio gyda'n partneriaid cyfryngau i rannu'r profiad hwn a'r darganfyddiad archeolegol gyda'r cynulleidfaoedd cyhoeddus ehangaf posibl ledled Cymru, y DU a'r byd ".

Dywed Dan Wolf o Smithsonian Channel: "Dyma'r union fath o stori rydyn ni wrth ein bodd yn ei chael ar Sianel Smithsonian… hanes, dirgelwch, ac yn hollol gyfareddol.

"Mae'n ddarganfyddiad unigryw sydd wedi syfrdanu hanes Prydain. Rydyn ni'n gwybod faint mae hunaniaeth fodern y DU yn dod o'i gorffennol balch, a bydd y rhaglen ddogfen hon yn rhoi pennod newydd i stori eu cyndadau i bawb.

"Dyma bobl yr ydym fel rheol yn meddwl amdanynt fel 'hynafiad hynafol'. Ond pan welwch eu gweddillion corfforol - weithiau mae'n anodd credu'r hyn rydych chi'n ei weld ar y sgrin - mae'r rhaglen ddogfen hon wirioneddol yn syfrdanu.

"Americanwr ydw i, ac rydyn ni'n meddwl ein bod ni'n eithaf caled. Ond dy'n ni ni ddim byd i gymharu a'r Celtiaid. "

Dywed Paul Islwyn Thomas, Prif Swyddog Gweithredol a Chynhyrchydd Gweithredol, Wildflame Productions: "Mae darganfyddiad bedd Celtaidd 2000 oed gan y synhwyrydd metel Mike Smith yng Ngorllewin Cymru yn taflu goleuni newydd ar hanes Prydain Hynafol a phobloedd yr Oes Haearn.

"Mae'r darganfyddiad rhyfeddol hwn yn datgelu creiriau o arwyddocâd rhyngwladol ac yn datgloi stori anhygoel ar adeg tyngedfennol o ehangu'r Rhufeiniaid i Brydain pan ddaeth y fyddin Rufeinig ar draws ei phobloedd gorllewinol o'r Oes Haearn.

"Mae Wildflame yn falch o fod wedi gallu dilyn y daith o'r cychwyn cyntaf, gan weithio'n agos gydag archeolegwyr a churaduron arbenigol yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd.

"Mae hwn yn ddarganfyddiad unwaith mewn oes i'r rhai sy'n cymryd rhan ac rydym yn falch iawn ein bod wedi gallu dal y siwrnai gyfan a chreu rhaglenni ar gyfer cynulleidfaoedd ledled y byd. "

Dosberthir y cynhyrchiad gan Flame Distribution sy'n dosbarthu cynyrchiadau ledled y byd y tu allan i'r UD, y DU ac Eire.

Mae Flame Distribution yn gwmni dosbarthu byd-eang blaenllaw sy'n arbenigo mewn adloniant ffeithiol a rhaglennu dogfennol ar draws ystod eang o genres fel Hanes, Gwyddoniaeth, Trosedd, yr Amgylchedd, Chwaraeon, Bwyd / Teithio, Antur, Bywyd Gwyllt, Ffordd o Fyw, Addysg Plant a llawer mwy.

Cynhyrchwyd a Chyfarwyddwyd gan Rupert Edwards a Colin Davies

Cynhyrchwyr Gweithredol: Paul Islwyn Thomas, Llinos Griffin-Williams, Jobim Sampson, Iwan England.